Dr. Egge Knol sprak op de ledenvergadering in Onstwedde


Tijdens de Algemene Ledenvergadering in d’Ekkelkamp in Onstwedde sprak Dr. Egge Knol over ‘Anderhalve Eeuw Westerwolde in het Groninger Museum’. Het was een zeer interessante lezing, die door veel leden werd bijgewoond.
De heer Knol vertelde o.a. dat de collectie van het museum is gedigitaliseerd en dat men gratis de collectie kan raadplegen via internet. Zoeken op bijvoorbeeld plaats is mogelijk.
Vroeger had het museum een Westerwolde kamer, maar die is al lang niet meer aanwezig.

Westerwoldse Kamer in Groninger Museum

 

Lezing door Wil Schackmann over de Koloniën van Weldadigheid

Vanmiddag (16-12-2023) hield de heer  Wil Schackman een interessante lezing over de Drentse Koloniën van Weldadigheid. Er was deze middag een grote opkomst in het Kruispunt in Vlagtwedde.
De lezing viel erg bij de toehoorders in de smaak en na de lezing werden nog veel vragen gesteld aan de spreker, die zelf ook heel ingenomen was met het aandachtig publiek.
Op de website van Schackmann is informatie te vinden over de boeken die hij heeft geschreven en verder verwijzen wij u graag naar de website Alle Kolonisten.

 

Indexering Tijdschriften


Hemmo Clevering heeft de indexering van de oude jaargangen van de tijdschriften, die wij als vereniging in de loop van de jaren hebben uitgegeven, klaar. Met de link  INDEX TERRA WESTERWOLDA kunt u het bekijken. Als u vervolgens bij AUTEUR of TITTEL een zoekwoord invult, krijgt u alle nummers te zien waar dat woord in voorkomt. Als u daarna op JAAR klikt dan opent zich het betreffende tijdschrift. De meest recente uitgaven worden in een later stadium toegevoegd.

Verslag van de jaarlijkse excursie

WESTERWOLDE, NORDHORN – 16 september 2023 werd weer de gebruikelijke excursie van de Historische Vereniging Westerwolde gehouden. Deze keer ging de reis naar Duitsland, om precies te zijn, de omgeving van Nordhorn. 

Het vertrek was om 8.30 uur vanaf de parkeerplaats van de Ned. Herv. kerk in Onstwedde. Om 10.00 uur werden de deelnemers bij Gaststätte  Weersing bij Nordhorn ontvangen met Kaffee und Kuchen. Vervolgens ging het naar het Klooster Frenswegen, gesticht in 1394 door de Augustijner Koorheren. Onder leiding van een drietal gidsen kregen we een uitvoerige rondleiding door het klooster en omliggende tuin. Tijdens de rondleiding bleek dat Bisschop Chistoph Bernhard von Galen ook hier een flinke vinger in de pap heeft gehad. Maar dat hij als bisschop ook heel veel goeds heeft gedaan. Het ene gezicht van von Galen. Het andere gezicht kwam tijdens de excursie ook nog uitvoerig ter sprake. 

Na het bezoek aan het klooster ging het richting centrum van Nordhorn. Hier kon tijdens een vrij moment voor de inwendige mens worden gezorgd en kon er uiteraard worden gewinkeld. Om 14.30 uur kwamen ze weer samen bij de grote kerk van Nordhorn. En hier gaf Jochem Abbes, zowel op het voorplein als ook binnen in de kerk, uitvoering uitleg over wat zich hier tijdens de tweede Munsterse oorlog heeft afgespeeld. En toen werd het andere gezicht van Christoph Bernhard von Galen zichtbaar. 

Na het bezoek aan de kerk, met een schitterende toegift door Jochem Abbes op het orgel van de kerk, verliet het gezelschap Nordhorn en reisden ze via een toeristische route richting Veldhausen. Onderweg deden ze eerst nog even het dorp Lage aan. Het bijzondere aan dit dorp is, is dat het jarenlang een eigen staat binnen Duitsland is geweest. Aan het eind van de dertigjarige oorlog was men domweg vergeten de Herrlichkeit Lage in te delen bij, of Duitsland of de Republiek der zeven Verenigde Nederlanden. In dit dorp bekeken ze een prachtig Kerkje uit 1687, een schitterende oude watermolen uit 1270 en de ruïne van het Huis ter Lage, in 1626 vernield tijdens het beleg van Oldenzaal. Nabij Veldhausen bezochten ze uiteindelijk het Hollanschen Karkhoff. Een grafheuvel in het landschap wat een massagraf herbergt van een groot aantal soldaten van de Staatse troepen die gesneuveld zijn op 21 april 1674 in de nadagen van  de tweede Munsterse oorlog. Maar het waren ook de laatste stuiptrekkingen van het Munsterse leger. Op 22 april 1674 moest Christoph Bernard von Galen onder grote druk de Vrede van Keulen ondertekenen. 

Het was een bijzonder leuke, maar vooral ook interessante dag, die in Emmen werd afgesloten met een gezamenlijk diner.

Ingezonden door Jan Bossen

Grote schoonmaak……..

Niet alleen is het thuis de tijd van de grote schoonmaak, maar ook moet de bezem af en toe eens door het archief van de Historische Vereniging Westerwolde heen. Het bestuur kwam daarvoor afgelopen zaterdag bij elkaar in de Oude Stelmakerij in Sellingen. Er zijn heel wat spullen opgeruimd, maar nog niet weggegooid. Voor eventuele liefhebbers komt er waarschijnlijk nog een gelegenheid om er wat van over te nemen. We komen daar nog op terug.

Voorjaarsnummer Terra Westerwolda verschenen

 

Het is inmiddels voorjaar. Dat betekent dat het voorjaarsnummer van Terra Westerwolda, tijdschrift van de HistorischeVereniging Westerwolde, is verschenen! Het tijdschrift is inmiddels bij de abonnees op de mat gevallen en is verkrijgbaarbij de vaste verkooppunten.

Een kijkje achter de schermen: vormgever Janty Heeres

Deze keer krijgt u een kijkje achter de schermen bij de totstandkoming van Terra Westerwolda. Sinds 2016 verzorgt grafisch vormgever Janty Heeres de vormgeving voor het blad. In het interview vertelt zij over haar werk en haar band met Westerwolde, in het bijzonder Rhederveld.

Hoe Westerwolde calvinistisch werd

De zestiende eeuw liep al bijna op haar eind toen Westerwolde in de ban raakte van de Reformatiebeweging die in 1517 door de Duitse monnik Maarten Luther in gang werd gezet.

Harm Veldman adresseert in zijn artikel de vraag: Hoe komt het dat de Reformatie in Westerwolde zo laat werddoorgevoerd?

Bos- en landbouwopzichter Johannes Nicola

In de vaste bijdrage van de Historische Kring Ter Apel gaat het dit keer over Johannes Nicola. Gedurende 37 jaar was Nicola bos- en landbouwopzichter in Ter Apel. In die hoedanigheid droeg hij zorg voor de bossen rond Ter Apel. Zo liet Nicola onder andere het bekende Sikkeloantje aanleggen en droeg hij bij aan het verbeteren van de toestand van de landerijen in de omgeving. De prachtige bossen rondom Ter Apel zijn voor een groot deel te dankenaan deze Johannes Nicola.

En verder…

Uiteraard bevat Terra Westerwolda ook weer de vertrouwde rubrieken zoals ‘Het portret van’ en recente historische actualiteiten. Daarnaast schreef Jacco Pranger over Albert Wubs en de geschiedenis van de korfbalvereniging DIOS (Door Inspanning Ons Succes) in Wedde. Willem Doornbos stuitte op een stapeltje brieven van de jongesoldaat Geert Buirs uit Vlagtwedde, die in 1913 in Den Haag gelegerd was, en geeft aan de hand daarvan een inkijkje in het leven van een militair-in-opleiding aan het begin van de twintigste eeuw. Verder leest u in een artikel doorGeert Volders over de gemeentelijke herindelingsperikelen tussen Onstwedde en Stadskanaal.

Harmannus Stoel, een Friese dominee in Westerwolde

Harmanus Stoel en zijn echtgenote temidden van leden van de Hervormde Meisjesvereniging Veenwouden. Foto: Protestantse gemeente Veenwouden

Omdat tekst verderop, zoals die in de krant stond, misschien wat te klein is om te lezen, hierbij nog de tekst in normale opmaak:

Het is 100 jaar geleden dat de Westerwolders afscheid namen van een van de grootste voorvechters van hun gebied: de Friese dominee Harmanus Stoel.

Toen Harmanus Stoel in 1923 als dominee aan de slag ging in Veenwouden in Friesland, deed hij dat vast met een knagend gevoel. Hij had kort tevoren namelijk afscheid genomen van Westerwolde, het gebied waar hij 10 jaar lang zo’n innige relatie mee had gehad. Het gebied ook waar hij zich op allerlei manieren voor had ingezet en waarvan hij al schrijvend de bekendheid had vergroot.

Berlijn

Harmanus Stoel was geen Westerwolder van origine maar een Fries. Hij werd in 1878 geboren in Burum en studeerde theologie in Groningen, Amsterdam en Berlijn. Grote steden waar tussen 1896 en 1902, de periode van zijn studie, de moderne tijd al geheel was ‘doorgebroken’. De basis voor de wereld zoals we die nu om ons heen zien, was daar al gelegd.

Na zijn studie keerde hij terug naar het Noorden. Hij werd hervormd predikant in Vledder, in dat kleine Drentse esdorp. En in 1913 kwam het moment waarop hij met zijn echtgenote naar Sellingen vertrok, naar het hart van Westerwolde, om de hervormde kerkgemeente daar te gaan dienen.

Doorgaande wegen

Stoel kwam terecht in een gebied dat nog betrekkelijk geïsoleerd was, waar die moderne tijd zich nog maar een beetje liet zien. Lang niet alle doorgaande wegen waren er verhard, wateroverlast was er een groot probleem, sommige mensen woonden er nog in plaggenhutten, de tientallen kleine dorpjes lagen als kleine, sprookjesachtige en romantische wereldjes op zich verspreid in het land.

,,Westerwolde bevond zich nog op de grens van de oude en de nieuwe tijd en in dat grensgebied belandde dominee Stoel’’, vertelt historicus Jochem Abbes, die voorzitter is van de Historische Vereniging Westerwolde. Hij heeft het leven van de dominee intensief bestudeerd. ,,Groter kon het verschil niet zijn met de grote steden waarin hij had geleefd.’’

Historie en gebruiken

Stoel werd verliefd op zijn nieuwe omgeving, waarschijnlijk op slag. Hij stortte zich niet alleen op zijn taak als dominee maar begon ook de historie en de gebruiken van Westerwolde te bestuderen. Hij sprak daartoe met inwoners van Sellingen en omringende dorpen, stapte hun huizen binnen en zoog gretig in zich op wat hij te horen kreeg.

Hij hield de opgedane kennis niet voor zich, maar gaf die door aan anderen. Aan de lezers van de Winschoter Courant met name. ,,In die krant begon hij verhalen over Westerwolde te schrijven’’, weet Abbes. ,,Heel geregeld leverde hij bijdragen, zeven jaar lang. Hij schreef bovendien verhalen voor De Groninger Volksalmanak.’’

Begrafenissen en noaberschap

Al die artikelen gingen over de zeden en gewoonten van Westerwolde; over de manier bijvoorbeeld waarop begrafenissen verliepen, met een heel grote rol voor het noaberschap. Ze gingen over de historie van het gebied, over zijn natuur en landschap en religie. Uit de verhalen sprak de grote kennis van maar vooral ook de grote liefde van Stoel voor Westerwolde.

Zo, al schrijvende, maakte de dominee het geïsoleerde Westerwolde bekender bij veel mensen in de hele provincie Groningen en daarbuiten. Hij deed zo een beetje wat een eeuw voor hem schilders hadden gedaan. Die ontdekten rond 1800, in de tijd van de Romantiek, het toen nog veel afgelegener gebied en vereeuwigden het met hun penseel.

Een hele onderneming

Stoel moest zijn geliefde gebied wel eens verlaten. Bijeenkomsten in Groningen, de krant in Winschoten, zij vroegen om zijn aanwezigheid. Maar reizen naar die steden was een hele onderneming en vroeg uren, zeker in de winter, wanneer menig pad in Westerwolde onbegaanbaar was. In het begin van 1915 schreef hij aan zijn vriend en theoloog Oepke Noordmans:

‘Vandaag is Brouwer in Groningen om te spreken voor de ring van rechtzinnige predikanten te Groningen. Gaarne was ik gegaan, maar sedert ik in Sellingen ben, ben ik al talloze malen afgehouden van uitgaan door weer, wind enz. Vijf uren van de trein, zonder enig verkeermiddel. Gelukkig rolt met juni of juli de stoomtram…’

Vijf uren om bij de trein te komen…. Het gebeurde wel eens dat hij na een reis naar Groningen op de terugweg in Winschoten moest overnachten, het vroeg te veel tijd om nog door Westerwolde te reizen’’, weet Abbes. ,,Je was heel lang onderweg in die tijd.’’

Legendarische stoomtram

Maar gelukkig begon de stoomtram te rollen. Dat was de nu legendarische stoomtram Ol’ Graitje die tussen Ter Apel en Winschoten, en later nog noorderlijker, reed en mede de moderne tijd naar Westerwolde bracht. ,,In die tijd werd ook de weg van Ter Apel naar Vlagtwedde verhard, werden de grote waterwegen als het Ruiten Aa Kanaal gegraven en hoogveen massaal ontgonnen’’, aldus Abbes. ,,Westerwolde gleed de moderne tijd binnen en Stoel maakte dat mee, en schreef daar ook over.’’

Victoriaans Engeland

Harmanus Stoel was niet alleen door Westerwolde maar ook door John Henry Newman gefascineerd. Deze Engelse theoloog leefde in het Victoriaanse Engeland, in de 19de eeuw, was aanvankelijk lid van de Anglicaanse Kerk maar werd rooms-katholiek. Stoel bestudeerde het leven en werk van Newman en schreef er een proefschrift over. Dat rondde hij af in Sellingen, om er vervolgens op te promoveren aan de faculteit Godgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Dat schrijfwerk verrichtte hij in de hervormde pastorie in Sellingen die hij met zijn vrouw bewoonde. Kinderen had het echtpaar niet. De pastorie stond vlakbij het middeleeuwse, schilderachtige kerkje waarin hij preekte. De kerk die ook een stuk Westerwoldse geschiedenis meedraagt die hij mede heeft weten te redden.

Muurschilderingen

,,Want op zeker moment viel er wat kalk van het kerkgewelf af en bleken daar prachtige en eeuwenoude muurschilderingen onder te zitten’’, aldus Abbes. ,,Schilderijen van onder anderen de Heilige Margaretha en Heilige Christoforus. Stoel maakte zich enorm sterk voor de restauratie van die schilderingen, schreef er uiteraard ook over in de Winschoter Courant . De schilderingen werden uiteindelijk in ere hersteld en zijn nog altijd te zien in de kerk.’’

Nog veel ouder dan die schilderingen was het urnenveld dat de beroemde archeoloog Albert van Giffen in die tijd bloot legde in Wessingtange, vlakbij Sellingen. Stoel maakte zich sterk voor die opgraving, bereidde hem zelfs voor, en wees op het belang van die vondsten. Ook hier dreven hem die intense interesse en die grote liefde voor Westerwolde.

Toen hij in 1923 het gebied verliet, was dat de moderne tijd binnengestapt. De grote kanalen waren toen gegraven, het openbaar en ander vervoer verbeterd, de wegen ook. Het geïsoleerde Westerwolde bestond niet meer.

Hoog aanzien

Tien jaren had Stoel gewoond en gewerkt in Sellingen. ,,Dat was een lange tijd voor een dominee’’, stelt Jochem Abbes. ,,Normaal werd een predikant na vijf, zes jaar naar een andere kerkgemeente beroepen. Dominee Stoel bleef veel langer. Het beviel hem goed in Sellingen. En uit de notulen van de hervormde gemeente in Sellingen blijkt dat hij een hoog aanzien genoot, dat de lidmaten van de kerk ook blij met zijn aanwezigheid waren. Maar op een bepaald moment nam hij toch afscheid. Maar hoe moeilijk hij Westerwolde los kon laten, bleek uit het feit dat hij vanuit zijn nieuwe standplaats, Veenwouden, nog geruime tijd artikelen over Sellingen en wijde omgeving bleef schrijven in de Winschoter Courant . ’’

Harmanus Stoel leefde nog lang en overleed in 1966 in Utrecht, ver weg van het gebied waarvoor hij zich zo inzette en waar hij het volgens Jochem Abbes verdient om herinnerd te blijven. Ver weg van Westerwolde waarop hij zo verliefd was, waarin hij 10 jaren rond liep als een dominee op vrijersvoeten.

Herinnering

In Westerwolde zelf herinnert weinig momenteel aan de aanwezigheid en de activiteiten van dominee Stoel. ,,De schilderingen en de orgelgalerij in de kerk van Sellingen, dat er ook dankzij hem kwam, zijn er natuurlijk nog wel’’. aldus Abbes. ,,Maar geen plaquette of gedenksteen. Wellicht dat we als Historische Vereniging Westerwolde ooit eens na kunnen denken over een blijvende herinnering, in welke vorm dan ook.’’

Oproep voor mensen die dialect spreken in o.a. Onstwedde

Raoul Buurke van de Rijks Universiteit Groningen en zijn team zijn op zoek naar sprekers van het Fries en het Nedersaksisch. Spreekt u een lokaal dialect van een van deze twee talen? Of kent u iemand anders (in de buurt of familie) voor wie dit geldt? Waarschijnlijk kunt u ons dan helpen!

Voor ons onderzoek zijn wij op zoek naar sprekers uit specifieke plaatsen en van een specifieke leeftijd. Als u (of iemand die u kent) die voldoet aan de criteria hieronder en mogelijk geïnteresseerd is om bij te dragen aan ons streektaalonderzoek, nodigen we u uit een e-mail sturen naar raoul.buurke@rug.nl. In het onderzoek doet u een paar simpele taken, zoals het uitspreken van een lijst woorden en het voeren van een gesprek met een andere streektaalspreker. We vragen specifieke de Friese sprekers om ook een aantal zinnen apart in te spreken, zodat we Friese spraaktechnologie kunnen verbeteren.

We zijn nog op zoek naar mensen die opgegroeid zijn in de plaatsen die hieronder zijn genoemd. Plaatsen binnen 10 kilometer van de hieronder genoemde plaatsen zijn ook prima. U kunt de plaatsen bekijken op de kaart.

Alle informatie vindt u op de website