Welkom bij de Historische Vereniging Westerwolde

Uitgelicht

Via deze website brengen wij u graag op de hoogte van allerlei historische zaken over Westerwolde. Ook proberen we zoveel mogelijk de media te volgen en als we daar nieuws vinden dat u zou kunnen interesseren, dan vindt u dat ook hier.
Mocht u ook een bijdrage aan de website of aan ons tijdschrift Terra Westerwolda willen leveren, dan kunt u ons e-mailen naar het adres info@verenigingwesterwolde.nl


Lid worden van onze vereniging?

U kunt zich heel gemakkelijk aanmelden als lid van onze vereniging via deze link.

  • Ledenbijeenkomsten: 
    16-09-2023 Jaarlijkse Excursie
    14-10-2023 Ter Apel – De Regenboog Dr. Bekenkampstraat 42, spreker Eppo van Koldam
    16-12-2023 Vlagtwedde – ’t Kruispunt Beatrixstraat 13 – spreker Wil Schackmann
  • Bestuursvergaderingen:
    15-11-2023 samen met redactie Terra Westerwolda
  • Heeft u nog oude foto’s van Westerwolde?
    Wij plaatsen uw oude foto’s, eventueel met toelichting, graag op onze website. U kunt ze sturen naar info@verenigingwesterwolde.nl. Alvast bedankt voor uw medewerking. In het menu kunt u de foto’s bekijken als u op Oude Foto’s klikt.


    Copyright
    Ziet u op onze website een foto, waarvan u kunt aantonen dat de rechten bij u liggen? Dan zorgen wij er voor dat de vermelding bij deze foto wordt aangepast met de door u gewenste gegevens of dat (als u dat wenst) de foto wordt verwijderd. U kunt ons daar een e-mail bericht over sturen.


Rabobank
Rabobank-logo-FCOnze huisbankier is de Rabobank, waar het voor ons als vereniging plezierig bankieren is. Ons banknummer is: RABO Bank IBAN NL80RABO0358606063

Verslag van de jaarlijkse excursie

WESTERWOLDE, NORDHORN – 16 september 2023 werd weer de gebruikelijke excursie van de Historische Vereniging Westerwolde gehouden. Deze keer ging de reis naar Duitsland, om precies te zijn, de omgeving van Nordhorn. 

Het vertrek was om 8.30 uur vanaf de parkeerplaats van de Ned. Herv. kerk in Onstwedde. Om 10.00 uur werden de deelnemers bij Gaststätte  Weersing bij Nordhorn ontvangen met Kaffee und Kuchen. Vervolgens ging het naar het Klooster Frenswegen, gesticht in 1394 door de Augustijner Koorheren. Onder leiding van een drietal gidsen kregen we een uitvoerige rondleiding door het klooster en omliggende tuin. Tijdens de rondleiding bleek dat Bisschop Chistoph Bernhard von Galen ook hier een flinke vinger in de pap heeft gehad. Maar dat hij als bisschop ook heel veel goeds heeft gedaan. Het ene gezicht van von Galen. Het andere gezicht kwam tijdens de excursie ook nog uitvoerig ter sprake. 

Na het bezoek aan het klooster ging het richting centrum van Nordhorn. Hier kon tijdens een vrij moment voor de inwendige mens worden gezorgd en kon er uiteraard worden gewinkeld. Om 14.30 uur kwamen ze weer samen bij de grote kerk van Nordhorn. En hier gaf Jochem Abbes, zowel op het voorplein als ook binnen in de kerk, uitvoering uitleg over wat zich hier tijdens de tweede Munsterse oorlog heeft afgespeeld. En toen werd het andere gezicht van Christoph Bernhard von Galen zichtbaar. 

Na het bezoek aan de kerk, met een schitterende toegift door Jochem Abbes op het orgel van de kerk, verliet het gezelschap Nordhorn en reisden ze via een toeristische route richting Veldhausen. Onderweg deden ze eerst nog even het dorp Lage aan. Het bijzondere aan dit dorp is, is dat het jarenlang een eigen staat binnen Duitsland is geweest. Aan het eind van de dertigjarige oorlog was men domweg vergeten de Herrlichkeit Lage in te delen bij, of Duitsland of de Republiek der zeven Verenigde Nederlanden. In dit dorp bekeken ze een prachtig Kerkje uit 1687, een schitterende oude watermolen uit 1270 en de ruïne van het Huis ter Lage, in 1626 vernield tijdens het beleg van Oldenzaal. Nabij Veldhausen bezochten ze uiteindelijk het Hollanschen Karkhoff. Een grafheuvel in het landschap wat een massagraf herbergt van een groot aantal soldaten van de Staatse troepen die gesneuveld zijn op 21 april 1674 in de nadagen van  de tweede Munsterse oorlog. Maar het waren ook de laatste stuiptrekkingen van het Munsterse leger. Op 22 april 1674 moest Christoph Bernard von Galen onder grote druk de Vrede van Keulen ondertekenen. 

Het was een bijzonder leuke, maar vooral ook interessante dag, die in Emmen werd afgesloten met een gezamenlijk diner.

Ingezonden door Jan Bossen

Duik in het donker van het Groninger land met de tentoonstelling Duuster in het MOW

foto: Nienke Bruinsma – stal

Duik in het donker van het Groninger land met de tentoonstelling Duuster in het MOW

Looptijd: 24 september 2023 tot en met 18 februari 2024
Website: www.hetmow.nl en www.hetmow.nl/expositie/duuster

Bezoekadres: Hoofdweg 161 9695 AE Bellingwolde 

 De nieuwe kunstexpo Duuster neemt je mee door de nacht op het Groninger platteland.

Over de tentoonstelling:

 In Duuster tonen meer dan twintig kunstenaars werk, even divers als de nacht zelf. Ga mee op een zoektocht naar duistere vergezichten, schaars licht, nachtelijke tinten en de stilte van het leven buiten de dag. Ontdek de maan in al haar facetten. Duik dieper in de menselijke en symbolische betekenissen van het donker. Vind uit wat het daglicht niet kan verdragen en welke geheimen in de schaduwen huizen. Verwonder je over de momenten wanneer het donker onze kwetsbaarheid omhult en wanneer het juisthet decor voor vrolijkheid is.

Kunstenaars

In Duuster zie je werk van Chris Adriaan, Margreet Boonstra, Jan Pieter van den Bos, Regina Broersma,Nienke Bruinsma, Annemarie van Buuren, Hans Dingjan, Bernd Ihno Eilts, Ingeborg Entrop, MarijkGerritsma, Ra van der Hoek, Annette Hoolsema, Herman Knottnerus, Maike van der Kooij, Sjoerd Kooistra, Marian Mijnhardt, Ben Rikken, Aart Rudolphy, Erica Scheper, Noah Slot, en Gerd Weitkamp.

Zij verkennen het donker in tekeningen, foto’s, installaties, beeld en geluid, schilderijen en meer.

Haal meer uit de tentoonstelling

Op het museumterrein kijk je ’s avonds naar de nachtelijke lucht in een speciale sterren-kijk-folly. Tijdens de tentoonstelling kun je deelnemen aan avondwandelingen in het prachtige Westerwolde, een van de donkerste plekken in Nederland.

Voor onze jonge en avontuurlijke bezoekers stelde het museum de Doe-denk-durf-donker-route samen,waarmee je op een uitdagende manier door de tentoonstelling dwaalt. Zoals altijd kun je in het MOW ook zelf creatief aan de slag.

Nachtdirecteur

 En wie wordt de nachtdirecteur van het MOW? De nachtdirecteur werkt mee aan specialeavondprogramma’s, te starten vanaf de Nacht van de Nacht op 23 oktober. Belangstelling of weet je een goede kandidaat? Laat het weten.

Reeks

Duuster is onderdeel van een reeks tentoonstellingen waarin het MOW de schoonheid van hetGroninger platteland centraal stelt. Duuster volgt op de expositie Gronings licht.

Opening

Het MOW nodigt iedereen van harte uit voor de opening van Duuster op zondag 24 september. De deurenvan het museum gaan om 14.30 uur open. De toegang is vrij en natuurlijk staan een hapje en drankjeklaar.

Die middag vind je in de museumshop ook de gloednieuwe Pakje Kunst automaat.

Over het MOW

 Daar waar het weidse Oldambt het romantische Westerwolde ontmoet, vind je het MOW, een modern eneigenzinnig museum, met steeds weer nieuwe tentoonstellingen.

 

Uitnodiging jaarlijkse september-excursie: zaterdag 16 september 2023

Geachte leden van de vereniging,

Hierbij nodigt het bestuur u uit om deel te nemen aan de jaarlijkse excursie, die deze keer naar het graafschap Bentheim voert. Het eerste deel van de excursie staat in het teken van een bezoek aan Klooster Frenswegen vlak bij Nordhorn.

Het fraaie gebouwencomplex werd in 1394 gesticht door de Augustijner Koorheren met de Moderne Devotie als geestelijke achtergrond. Als onderdeel van de Windesheimer Congregatie maakte het klooster in de 15e eeuw een bloei door. Na de Reformatie in het graafschap Bentheim werd het klooster in de jaren na de Vrede van Münster opnieuw katholiek en werd zeer bevorderd door bisschop Christoph Bernhard von Galen. In de Franse tijd (1803) geseculariseerd, kwam het in de jaren daarna in handen van het vorstenhuis van Bentheim en Steinfurt. Sinds 1974 functioneert het klooster als een oecumenische ontmoetingscentrum. De rijke geschiedenis van het klooster en de fraaie omgeving maken klooster Frenswegen tot één van de cultuurhistorische hoogtepunten in de regio.

Het tweede deel van de excursie ligt qua thematiek enigszins in het verlengde van onze bijeenkomst op 17 juni in Nieuweschans: de nasleep van de Tweede Munsterse Oorlog (Rampjaar) in de jaren 1673-74 in Nordhorn en omgeving, waar de laatste oorlogsschermutselingen tussen de troepen van “Bommen Berend” en Rabenhaupt hebben plaatsgevonden. We doen dat aan de hand van het oorlogsverslag van de Bourtanger kapitein Gajus van Jeltinga (1632-1695) over de jaren 1672-1674.

Nadat de Engelsen op 19 februari 1674 de Vrede van Westminster tekenen, gaf Bernhard von Galen het nog niet op. In maart van dat jaar vielen de Munsterse troepen via het Bourtanger Moor Westerwolde binnen en stroopten de omgeving van Winschoten af. Voor Westerwolde ‘was geen contributie betaald’ en dat betekende een vrijbrief voor plunderingen. Op 21 maart vielen opnieuw Munsterse troepen vanaf Sustrum over het ijs van het Bourtanger Moor Westerwolde binnen, grote paniek en chaos onder de bevolking veroorzakend. Carel Rabenhaupt kreeg toestemming van veldmaarschalk Johan Maurits van Nassau om ‘de vyandt afbreuk te doen’.

Eind maart viel Rabenhaupt met Groningse en Friese troepen het graafschap Bentheim binnen in de richting het prinsbisdom. Bij Veldhausen werd het hoofdkwartier opgeslagen en onder leiding van overste Kingma werd Nordhorn ingenomen om het Munsterse leger tot een tegenaanval te verleiden. Ondertussen trokken soldaten van het Bourtanger garnizoen rovend en plunderend door het gebied. Het Munsterse leger viel vervolgens Nordhorn aan, leverde slag met de Groningers en verschansten zich rond de Oude Kerk in het centrum. Op 5 april sloegen de troepen van Rabenhaupt en Kingma terug, waarbij ritmeester Melle Broersma sneuvelde in de strijd. Na een derde aanval van de Staatse troepen op Nordhorn trokken de Munstersen zich terug op Brandlecht, waarna Rabenhaupt bevel gaf om Neuenhaus in te nemen.

Nadat Rabenhaupt Neuenhaus had ingenomen, speelde het Munsterse leger op in Oostmarsum, Gramsbergen en de Ommerschans. In de schermutselingen daarna joeg het Munsterse leger onder generaal Nagel de Staatsen op en werd een legeronderdeel onder leiding Van Eybergen omsingeld en ten noorden van Veldhausen vernietigend verslagen (bij de “Bischofspool”). Deze fatale klap voor de Staatsen betekende tevens de laatste stuiptrekking van het Munsterse leger. Na de ‘Slag bij Veldhausen’ moest Christoph Bernhard van Galen onder grote druk op 22 april 1674 de Vrede van Keulen ondertekenen.

Programma

8.30  uur          Vertrek vanuit Onstwedde (parkeerterrein naast de Hervormde Kerk) naar Nordhorn
10.00 uur         Kaffee und Kuchen bij Gaststätte Weernink.
11.00 uur          Aankomst bij Klooster Frenswegen.  Welkom, presentatie en bezichtiging.
12.30 uur         Vertrek naar het centrum van Nordhorn. Vanaf plm. 13.00 uur: vrij te besteden middagpauze in het centrum.


15.00 uur         Verzamelen voor de Oude Kerk aan de Markt (Lingenerstraße 9). Bezichtiging van de kerk en uitleg over de strijd om Nordhorn rond 5 april 1674.

15.45 uur         Vertrek vanuit Nordhorn. Via een toeristische route langs de Brandlechter Heide (Tillenberge) naar Veldhausen. Onderweg kleine wandelingen naar historische locaties, o.a. het “Hollandschen Karkhoff”, het massagraf van de Groningse troepen bij Veldhausen. Via Brandlecht-Veldhausen-Emlichheim naar Emmen.

18.00 uur         In Emmen het diner: Het Wapen van Emmen.
Aansluitend vertrek naar Onstwedde.
± 20.30 u.         Aankomst in Onstwedde.

 U kunt zich vóór 8 september aanmelden voor de reis. De prijs bedraagt € 65,00 per persoon (inclusief busvervoer en maaltijden). U kunt zich voor de excursie aanmelden door het bedrag (per deelnemer) over te maken op rekening van de Historische Vereniging Westerwolde:

IBAN NL80RABO0358606063.

Vermeld bij uw betaling s.v.p. uw naam en adres; dan weet de penningmeester wie zich heeft opgegeven. U ontvangt dan per e-mail een bevestiging van deelname.
(graag bij de secretaris doorgeven als een vegetarische maaltijd gewenst is, ook vóór de 8e!)
Wanneer er te veel aanmeldingen zijn (maximaal 50) wordt de betaling teruggestort. Zodra alle beschikbare plaatsen zijn gereserveerd, wordt dit gemeld op de website van de vereniging.

Met vriendelijke groet,

Kineke Kuper-Dijkmeijer, secr
Venneweg 15
9541 XN  VLAGTWEDDE
Tel. 06-23144499
E-mail: secretaris-hvw@kpnmail.nl

Foto Tonnis Post – wie staan er op deze foto?

Hermine Christiaans:

“Hierbij stuur ik u een postkaartfoto, gemaakt door Tonnis Post in 1920/ 21, waarschijnlijk ergens in Bourtange, maar dat is niet helemaal zeker. Aangezien ik een sterk vermoeden heb dat er meerdere Bellingwolders op staan, waaronder mijn grootvader, én ik het een bijzondere en mooie foto vind, zou ik graag willen dat u die op uw website zou plaatsen. Ik hoop op die manier te weten te komen waar en voor welke gelegenheid deze foto genomen is!
Bij voorbaat dank.”

Bericht was van 2020 en we hebben hem nu geactualiseerd.

Naar aanleiding van onderstaande reactie hebben wij de betreffende foto er bij gezocht en het afdakje lijkt er inderdaad veel op. Hiermee kan het raadsel opgelost zijn.

Zomernummer Terra Westerwolda verschenen

De vakantie is begonnen. Het is zomer en dat betekent dat het zomernummer van Terra Westerwolda is verschenen. Het nieuwste exemplaar van het tijdschrift is bij de abonnees op de matgevallen en is weer verkrijgbaar bij de vaste verkooppunten.

Gelovigen in Groningen

Dominee Huib Marchand was van 1979 tot 1983 predikant van de hervormde gemeente in Onstwedde. Later werkte hij als predikant van de Martinikerk in Groningen. In een interview vertelt Marchand over zijn tijd in Onstwedde, de verschillen tussen stad en platteland en zijn liefde voor het Groninger land en volk die nooitmeer weggegaan is.

50 jaar MOW

Het MOW viert dit jaar haar vijftigjarig bestaan. Op 10 augustus 1973 opende Streekmuseum de OudeWolden, zoals het museum voorheen heette, voor het eerst haar deuren. Obby

Veenstra blikt door middel van beeldmateriaal terug op vijftig jaar museale historie in Bellingwolde.

De herovering van Nieuweschans

Vorig jaar stond Terra Westerwolda stil bij het Rampjaar 1672. Jan Huizing schreef in het zomernummer een artikel over de Münsterse invasie van Westerwolde. Maar daarmee waren de gebeurtenissen rond het Rampjaar inWesterwolde nog niet ten einde. In dit zomernummer schrijft Jan Huizing over de herovering van de vesting Nieuweschans in 1673.

En verder…

De Historische Kring Ter Apel deelt de eerste resultaten van de archeologische opgravingen rond Klooster Ter Apel. Gerda Nijenbrinks-Boer schrijft over het leven van Geert Boels, die niet voor het geluk geborenleek te zijn. Lieuwe Jongsma geeft aan de hand van schoolmeesterrapporten een inkijkje in het leven op het Westerwoldse platteland in de negentiende eeuw. GeertVolders vertelt over het joodse gezin Kropveld in Ter Apel.

Meer informatie:

Over Terra Westerwolda: Geert Volders – geert.volders@gmail.com

Over de Historische Vereniging Westerwolde: Kineke Kuper – secretaris-HVW@kpnmail.nl

4e editie Ubbo Emmius-lezing 2023 met Kader Abdolah en Ynskje Penning

Erfgoedpartners en Centrum Groninger Taal & Cultuur zijn samenwerkingspartner voor de Ubbo Emmiuslezing 2023. Daarom willen we u graag wijzen op deze interessante lezing op woensdag 27 september.

4e editie Ubbo Emmius-lezing 2023 met Kader Abdolah en Ynskje Penning

Indrukken van onderweg: reisverhalen door de tijd

Op woensdag 27 september vindt de vierde editie van de Ubbo Emmius-lezing plaats. Kader Abdolah en Ynskje Penning spreken over het thema reisverhalen. Op reis maak je kennis met andere culturen, je wordt gevormd en je keert anders thuis. Reizen zijn door de geschiedenis heen een onuitputtelijke bron van mooie verhalen en prachtige literatuur. Aan de hand van verschillende reisverhalen, waarin de Groningse geschiedenis een belangrijke rol speelt, maakt de lezing een reis door de tijd.

Kader Abdolah

Kader Abdolah is een gevierd auteur en onder meer bekend van Het Huis van de Moskee, dat is verkozen tot het op één na beste Nederlandstalige boek aller tijden. Abdolah heeft een speciale band met Groningen, vanwege zijn voorliefde voor Rutger Kopland en het eredoctoraat dat hij in 2009 ontving van de Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens de Ubbo Emmius-lezing laat Abdolah zijn licht schijnen op reisverhalen. In werken zoals Salam Europa! en Wat je zoekt, zoekt jou neemt Abdolah ons mee met de reizen van de sjah van Perzië en de legendarische dichter Rumi. Wat dreef hen om te reizen? Wat deed de kennismaking met andere culturen met hen? En hoe keerden zij terug? Abdolah zal deze vragen beantwoorden en ook ingaan op zijn eigen vlucht vanuit Iran naar Nederland in de jaren tachtig.

Ynskje Penning

Ynskje Penning is kunstenares en schrijfster. Penning spreekt tijdens de Ubbo Emmius-lezing over haar historische roman Emo’s Labyrint, gebaseerd op het leven van de Groningse abt Emo. Vanwege een kerkelijke twist vertrok Emo in 1211 te voet vanuit het Groningse Wittewierum naar Rome om met de paus in gesprek te gaan. De abt heeft zijn tocht in een kroniek vastgelegd, wat de reis nog unieker maakt. Penning vertelt over de drijfveren en ervaringen van Emo in Middeleeuws Europa. Ook de bijzondere totstandkoming van haar roman komt aan bod.

Tijdens iedere editie van de Ubbo Emmius-lezing staat een thema centraal dat wordt belicht vanuit historisch en literair perspectief, telkens met aandacht voor de Groningse geschiedenis. Voorgaande edities spraken onder meer Arthur Japin, Thomas Rosenboom, Nelleke Noordervliet en Max van den Berg voor enkele honderden toeschouwers in de historische Nieuwe Kerk.

Algemene informatie:

Ubbo Emmius-lezing 2023
Woensdag 27 september
Inloop 19:30 uur, aanvang lezing 20:00 uur
Nieuwe Kerk Groningen

Kaartverkoop via onderstaande link en vanaf medio augustus in Boekhandel Van der Velde Ake

Met vriendelijke groet,

Erfgoedpartners | Centrum Groninger Taal & Cultuur

Raadhuisstraat 3 | 9988 RE Usquert | 050 313 00 52 www.erfgoedpartners.nl | www.CGTC.nl

Ledenbijeenkomst op zaterdag 17 juni a.s. in de Garnizoenskerk van Bad Nieuweschans

(Kineke) Kuper-Dijkmeijer, secretaris
Venneweg 15
9541 XN VLAGTWEDDE
Tel.: 06-23144499
E-mail: secretaris-hvw@kpnmail.nl
Betreft: Uitnodiging ledenbijeenkomst

Geachte leden en andere belangstellenden,

Graag willen wij uitnodigen voor de eerstvolgende ledenbijeenkomst van de Historische Vereniging Westerwolde op zaterdag 17 juni a.s. in de Garnizoenskerk van Bad Nieuweschans. Kerkstraat 9693 EP. De bijeenkomst begint om 13.30 uur.

Het bestuur stelt het volgende programma voor:

  1. Opening, door de voorzitter.
  2. Vaststelling van de agenda.
  3. Ingekomen stukken en mededelingen, door de secretaris en de penningmeester.
  4. Rondvraag/w.v.t.t.k.
  1. Korte toelichting op de fraaie historische garnizoenskerk uit 1751.
  2. Het inhoudelijke deel van de bijeenkomst staat in het teken van:

350 jaar verovering van Nieuweschans (1673-2023)

Vorig jaar is uitgebreid stilgestaan bij het Rampjaar 1672 en – in onze provincie – het roemruchte Gronings Ontzet op 28 augustus van dat jaar. De junivergadering van onze vereniging in 2022 vond daarom plaats in Bourtange, waar we het standhouden van de vesting en de heldhaftige rol van commandeur Bernhard Johann van Prott centraal hebben gesteld. Men zou denken dat het Rampjaar na Gronings Ontzet met een sisser afliep, maar dat was niet het geval! Het standhouden van Groningen was weliswaar een zeer positieve wending in de oorlog, maar de Munstersen zouden nog de gehele winter en het voorjaar van 1673 in Oost-Groningen huishouden. Met name Nieuweschans – destijds de Langackerschans geheten – bleef nog maandenlang een bolwerk van de Munstersen. In het voorjaar opende graaf Johan Maurits van Nassau de aanval op het oosten van de provincie en in juni wist Rabenhaupt de Boneschans in te nemen. Na een beleg van enkele weken en een paar mislukte pogingen tot ontzet, lukte het op 22 juli om Nieuweschans te veroveren. Het laatste bolwerk van de Munstersen was daarmee gevallen! Nog was het niet rustig, want in de winter van 1673-1674 drongen de Munstersen over de bevroren moerassen bij Bourtange opnieuw in Westerwolde door en trokken stropend rond. Het zou de prinsbisschop van Munster niet meer baten want op 2 april 1674 moest hij de Vrede van Keulen ondertekenen.

  1. Vanwege ziekte van de beoogde spreker zullen onze bestuursleden Jochem Abbes en Jan Huizing de honneurs waarnemen en ingaan op:
  2. a) alle verwikkelingen in Oost-Groningen in de periode eind 1672 – begin 1674 en b) op enkele bijzondere aspecten m.b.t. de belegering en de inname van Nieuweschans op 22 juli 1673. In zekere zin een vervolg op de bijeenkomst van 18 juni 2022 in Bourtange: “Rampjaar deel II”.
  3. Sluiting van de vergadering.

Het bestuur hoopt weer velen van u op 17 juni te mogen begroeten. Neemt u gerust een gast mee!

Met vriendelijke groet,

namens het bestuur,  K. Kuper-Dijkmeijer, secretaris HVW

Excursie Lutherse Kerk Nieuwe Pekela 25 mei 2022

Geachte leden van de vereniging,

Bij deze willen we u uitnodigen voor een extra excursie op donderdag 25 mei a.s. naar de Evangelisch Lutherse Kerk te Nieuwe Pekela. Aanvang: 19.00 u. We zijn deze avond te gast van de Stichting Luthers Erfgoed Pekela. 

 Aanleiding

De najaarsexcursie van 17 september 2022 bracht ons naar Amsterdam waar het Lutherse erfgoed van de hoofdstad centraal stond. We bezochten onder andere het nieuwe Luther Museum Amsterdam in het imposante voormalige Evangelisch-Lutherse Diaconie Oude Mannen- en Vrouwenhuis (de ‘Wittenberg’) uit 1772 en de Oude Lutherse Kerk (1633) aan het Spui. We bezochten het Luthers erfgoed in de hoofdstad in herinnering aan de wonderlijke geschiedenis van de Lutherse kerk op Winschoterzijl, die in 1693 met toestemming van koning-stadhouder Willem III op de “vrije grond” van Westerwolde kon worden gebouwd. Deze kerk was de “moederkerk” van de Lutheranen van Winschoten en de Pekela’s, waar in 1753 een nieuwe kerk werd gebouwd. We zullen horen over de geschiedenis van de Oost-Groninger Lutheranen; hun herkomst, hun positie in de samenleving en het kerkelijke leven. In Pekela’s kerk zullen we merken dat de Lutheranen in een rijke (geloofs)traditie staan die veel verder reikt dan de boorden van de Pekel Aa.

 Programma:

 

19.00 u.:          Ontvangst en welkomstwoord.

19.10 u.:          Voordracht van mw. R. Engels-Kruize over de geschiedenis van de Evangelisch-Lutherse Gemeente Pekela.

19.30 u.:          Rondleiding door het Luthers Hof en over de Lutherse begraafplaats achter de kerk. Tijdens de rondleiding kunnen vragen worden gesteld.

20.15 u.:          Pauze met koffie en cake.

20.45 u.:          Toelichting en demonstratie van het fraaie Van Oeckelenorgel uit 1868 door Jochem Abbes.

21.15 u.:          Sluiting van de bijeenkomst.

In de pauze is het boek van Jibbo Poppen, Het zijn onvermogende menschen. Herdenkingsboek ter gelegenheid van het 250 jarig bestaan van de Evangelisch Lutherse Gemeente Pekela 1753-2003 (’s Gravenhage, 2003) te koop.

Aan deze excursie zijn geen kosten verbonden. Wel is het noodzakelijk dat u zich vóór 18 mei opgeeft bij het secretariaat: secretaris-hvw@kpnmail.nl / 06 23144499.

Parkeren bij de kerk:

Er is voldoende parkeergelegenheid aan de A. Westersstraat voor de kerk. Ook naast de kerk is ruimte voor 10 auto’s. Op de Grenswijk, die parallel aan de laan naast de kerk ligt, is ook voor 5 auto’s parkeerruimte. Aan de W.H. Bosgrastraat, aan de kant van Oude Pekela naast de kerk, is tevens voldoende parkeergelegenheid. (Als u dan nog geen parkeerplaats heeft, kunt u ook over een brug aan de landszijde tegenover de kerk aan de kant van de weg parkeren of aan de Verlaatjeswijk t.o. de kerk. U kunt dan over het loopbruggetje zo naar de kerk lopen.)

Het juiste adres van de kerk is Abraham Westersstraat A 1 , 9663 PA Nieuwe Pekela.

Bij sommige navigatiesystemen kan dit niet ingevoerd worden (1A ook niet, want dat adres bestaat niet). Wanneer u als huisnummer 1 intoetst, dan reageren de meeste systemen wel. Waarom deze voor Nederland unieke manier van huisnummering in Nieuwe Pekela nog steeds bestaat, hoort u ook deze avond.

Het bestuur hoopt velen van u te ontmoeten op deze avond. Van harte welkom!

Met vriendelijke groet,

Kineke Kuper-Dijkmeijer,

Secretaris Historische Vereniging Westerwolde

Grote schoonmaak……..

Niet alleen is het thuis de tijd van de grote schoonmaak, maar ook moet de bezem af en toe eens door het archief van de Historische Vereniging Westerwolde heen. Het bestuur kwam daarvoor afgelopen zaterdag bij elkaar in de Oude Stelmakerij in Sellingen. Er zijn heel wat spullen opgeruimd, maar nog niet weggegooid. Voor eventuele liefhebbers komt er waarschijnlijk nog een gelegenheid om er wat van over te nemen. We komen daar nog op terug.

Voorjaarsnummer Terra Westerwolda verschenen

 

Het is inmiddels voorjaar. Dat betekent dat het voorjaarsnummer van Terra Westerwolda, tijdschrift van de HistorischeVereniging Westerwolde, is verschenen! Het tijdschrift is inmiddels bij de abonnees op de mat gevallen en is verkrijgbaarbij de vaste verkooppunten.

Een kijkje achter de schermen: vormgever Janty Heeres

Deze keer krijgt u een kijkje achter de schermen bij de totstandkoming van Terra Westerwolda. Sinds 2016 verzorgt grafisch vormgever Janty Heeres de vormgeving voor het blad. In het interview vertelt zij over haar werk en haar band met Westerwolde, in het bijzonder Rhederveld.

Hoe Westerwolde calvinistisch werd

De zestiende eeuw liep al bijna op haar eind toen Westerwolde in de ban raakte van de Reformatiebeweging die in 1517 door de Duitse monnik Maarten Luther in gang werd gezet.

Harm Veldman adresseert in zijn artikel de vraag: Hoe komt het dat de Reformatie in Westerwolde zo laat werddoorgevoerd?

Bos- en landbouwopzichter Johannes Nicola

In de vaste bijdrage van de Historische Kring Ter Apel gaat het dit keer over Johannes Nicola. Gedurende 37 jaar was Nicola bos- en landbouwopzichter in Ter Apel. In die hoedanigheid droeg hij zorg voor de bossen rond Ter Apel. Zo liet Nicola onder andere het bekende Sikkeloantje aanleggen en droeg hij bij aan het verbeteren van de toestand van de landerijen in de omgeving. De prachtige bossen rondom Ter Apel zijn voor een groot deel te dankenaan deze Johannes Nicola.

En verder…

Uiteraard bevat Terra Westerwolda ook weer de vertrouwde rubrieken zoals ‘Het portret van’ en recente historische actualiteiten. Daarnaast schreef Jacco Pranger over Albert Wubs en de geschiedenis van de korfbalvereniging DIOS (Door Inspanning Ons Succes) in Wedde. Willem Doornbos stuitte op een stapeltje brieven van de jongesoldaat Geert Buirs uit Vlagtwedde, die in 1913 in Den Haag gelegerd was, en geeft aan de hand daarvan een inkijkje in het leven van een militair-in-opleiding aan het begin van de twintigste eeuw. Verder leest u in een artikel doorGeert Volders over de gemeentelijke herindelingsperikelen tussen Onstwedde en Stadskanaal.

Harmannus Stoel, een Friese dominee in Westerwolde

Harmanus Stoel en zijn echtgenote temidden van leden van de Hervormde Meisjesvereniging Veenwouden. Foto: Protestantse gemeente Veenwouden

Omdat tekst verderop, zoals die in de krant stond, misschien wat te klein is om te lezen, hierbij nog de tekst in normale opmaak:

Het is 100 jaar geleden dat de Westerwolders afscheid namen van een van de grootste voorvechters van hun gebied: de Friese dominee Harmanus Stoel.

Toen Harmanus Stoel in 1923 als dominee aan de slag ging in Veenwouden in Friesland, deed hij dat vast met een knagend gevoel. Hij had kort tevoren namelijk afscheid genomen van Westerwolde, het gebied waar hij 10 jaar lang zo’n innige relatie mee had gehad. Het gebied ook waar hij zich op allerlei manieren voor had ingezet en waarvan hij al schrijvend de bekendheid had vergroot.

Berlijn

Harmanus Stoel was geen Westerwolder van origine maar een Fries. Hij werd in 1878 geboren in Burum en studeerde theologie in Groningen, Amsterdam en Berlijn. Grote steden waar tussen 1896 en 1902, de periode van zijn studie, de moderne tijd al geheel was ‘doorgebroken’. De basis voor de wereld zoals we die nu om ons heen zien, was daar al gelegd.

Na zijn studie keerde hij terug naar het Noorden. Hij werd hervormd predikant in Vledder, in dat kleine Drentse esdorp. En in 1913 kwam het moment waarop hij met zijn echtgenote naar Sellingen vertrok, naar het hart van Westerwolde, om de hervormde kerkgemeente daar te gaan dienen.

Doorgaande wegen

Stoel kwam terecht in een gebied dat nog betrekkelijk geïsoleerd was, waar die moderne tijd zich nog maar een beetje liet zien. Lang niet alle doorgaande wegen waren er verhard, wateroverlast was er een groot probleem, sommige mensen woonden er nog in plaggenhutten, de tientallen kleine dorpjes lagen als kleine, sprookjesachtige en romantische wereldjes op zich verspreid in het land.

,,Westerwolde bevond zich nog op de grens van de oude en de nieuwe tijd en in dat grensgebied belandde dominee Stoel’’, vertelt historicus Jochem Abbes, die voorzitter is van de Historische Vereniging Westerwolde. Hij heeft het leven van de dominee intensief bestudeerd. ,,Groter kon het verschil niet zijn met de grote steden waarin hij had geleefd.’’

Historie en gebruiken

Stoel werd verliefd op zijn nieuwe omgeving, waarschijnlijk op slag. Hij stortte zich niet alleen op zijn taak als dominee maar begon ook de historie en de gebruiken van Westerwolde te bestuderen. Hij sprak daartoe met inwoners van Sellingen en omringende dorpen, stapte hun huizen binnen en zoog gretig in zich op wat hij te horen kreeg.

Hij hield de opgedane kennis niet voor zich, maar gaf die door aan anderen. Aan de lezers van de Winschoter Courant met name. ,,In die krant begon hij verhalen over Westerwolde te schrijven’’, weet Abbes. ,,Heel geregeld leverde hij bijdragen, zeven jaar lang. Hij schreef bovendien verhalen voor De Groninger Volksalmanak.’’

Begrafenissen en noaberschap

Al die artikelen gingen over de zeden en gewoonten van Westerwolde; over de manier bijvoorbeeld waarop begrafenissen verliepen, met een heel grote rol voor het noaberschap. Ze gingen over de historie van het gebied, over zijn natuur en landschap en religie. Uit de verhalen sprak de grote kennis van maar vooral ook de grote liefde van Stoel voor Westerwolde.

Zo, al schrijvende, maakte de dominee het geïsoleerde Westerwolde bekender bij veel mensen in de hele provincie Groningen en daarbuiten. Hij deed zo een beetje wat een eeuw voor hem schilders hadden gedaan. Die ontdekten rond 1800, in de tijd van de Romantiek, het toen nog veel afgelegener gebied en vereeuwigden het met hun penseel.

Een hele onderneming

Stoel moest zijn geliefde gebied wel eens verlaten. Bijeenkomsten in Groningen, de krant in Winschoten, zij vroegen om zijn aanwezigheid. Maar reizen naar die steden was een hele onderneming en vroeg uren, zeker in de winter, wanneer menig pad in Westerwolde onbegaanbaar was. In het begin van 1915 schreef hij aan zijn vriend en theoloog Oepke Noordmans:

‘Vandaag is Brouwer in Groningen om te spreken voor de ring van rechtzinnige predikanten te Groningen. Gaarne was ik gegaan, maar sedert ik in Sellingen ben, ben ik al talloze malen afgehouden van uitgaan door weer, wind enz. Vijf uren van de trein, zonder enig verkeermiddel. Gelukkig rolt met juni of juli de stoomtram…’

Vijf uren om bij de trein te komen…. Het gebeurde wel eens dat hij na een reis naar Groningen op de terugweg in Winschoten moest overnachten, het vroeg te veel tijd om nog door Westerwolde te reizen’’, weet Abbes. ,,Je was heel lang onderweg in die tijd.’’

Legendarische stoomtram

Maar gelukkig begon de stoomtram te rollen. Dat was de nu legendarische stoomtram Ol’ Graitje die tussen Ter Apel en Winschoten, en later nog noorderlijker, reed en mede de moderne tijd naar Westerwolde bracht. ,,In die tijd werd ook de weg van Ter Apel naar Vlagtwedde verhard, werden de grote waterwegen als het Ruiten Aa Kanaal gegraven en hoogveen massaal ontgonnen’’, aldus Abbes. ,,Westerwolde gleed de moderne tijd binnen en Stoel maakte dat mee, en schreef daar ook over.’’

Victoriaans Engeland

Harmanus Stoel was niet alleen door Westerwolde maar ook door John Henry Newman gefascineerd. Deze Engelse theoloog leefde in het Victoriaanse Engeland, in de 19de eeuw, was aanvankelijk lid van de Anglicaanse Kerk maar werd rooms-katholiek. Stoel bestudeerde het leven en werk van Newman en schreef er een proefschrift over. Dat rondde hij af in Sellingen, om er vervolgens op te promoveren aan de faculteit Godgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Dat schrijfwerk verrichtte hij in de hervormde pastorie in Sellingen die hij met zijn vrouw bewoonde. Kinderen had het echtpaar niet. De pastorie stond vlakbij het middeleeuwse, schilderachtige kerkje waarin hij preekte. De kerk die ook een stuk Westerwoldse geschiedenis meedraagt die hij mede heeft weten te redden.

Muurschilderingen

,,Want op zeker moment viel er wat kalk van het kerkgewelf af en bleken daar prachtige en eeuwenoude muurschilderingen onder te zitten’’, aldus Abbes. ,,Schilderijen van onder anderen de Heilige Margaretha en Heilige Christoforus. Stoel maakte zich enorm sterk voor de restauratie van die schilderingen, schreef er uiteraard ook over in de Winschoter Courant . De schilderingen werden uiteindelijk in ere hersteld en zijn nog altijd te zien in de kerk.’’

Nog veel ouder dan die schilderingen was het urnenveld dat de beroemde archeoloog Albert van Giffen in die tijd bloot legde in Wessingtange, vlakbij Sellingen. Stoel maakte zich sterk voor die opgraving, bereidde hem zelfs voor, en wees op het belang van die vondsten. Ook hier dreven hem die intense interesse en die grote liefde voor Westerwolde.

Toen hij in 1923 het gebied verliet, was dat de moderne tijd binnengestapt. De grote kanalen waren toen gegraven, het openbaar en ander vervoer verbeterd, de wegen ook. Het geïsoleerde Westerwolde bestond niet meer.

Hoog aanzien

Tien jaren had Stoel gewoond en gewerkt in Sellingen. ,,Dat was een lange tijd voor een dominee’’, stelt Jochem Abbes. ,,Normaal werd een predikant na vijf, zes jaar naar een andere kerkgemeente beroepen. Dominee Stoel bleef veel langer. Het beviel hem goed in Sellingen. En uit de notulen van de hervormde gemeente in Sellingen blijkt dat hij een hoog aanzien genoot, dat de lidmaten van de kerk ook blij met zijn aanwezigheid waren. Maar op een bepaald moment nam hij toch afscheid. Maar hoe moeilijk hij Westerwolde los kon laten, bleek uit het feit dat hij vanuit zijn nieuwe standplaats, Veenwouden, nog geruime tijd artikelen over Sellingen en wijde omgeving bleef schrijven in de Winschoter Courant . ’’

Harmanus Stoel leefde nog lang en overleed in 1966 in Utrecht, ver weg van het gebied waarvoor hij zich zo inzette en waar hij het volgens Jochem Abbes verdient om herinnerd te blijven. Ver weg van Westerwolde waarop hij zo verliefd was, waarin hij 10 jaren rond liep als een dominee op vrijersvoeten.

Herinnering

In Westerwolde zelf herinnert weinig momenteel aan de aanwezigheid en de activiteiten van dominee Stoel. ,,De schilderingen en de orgelgalerij in de kerk van Sellingen, dat er ook dankzij hem kwam, zijn er natuurlijk nog wel’’. aldus Abbes. ,,Maar geen plaquette of gedenksteen. Wellicht dat we als Historische Vereniging Westerwolde ooit eens na kunnen denken over een blijvende herinnering, in welke vorm dan ook.’’